Gemeentelijk zwembadonderhoud volgens de Omgevingswet

Impact van de Omgevingswet op zwembadonderhoud voor gemeenten 

De invoering van de Omgevingswet van vorig jaar januari 2024 heeft ook gevolgen voor het onderhoud van gemeentelijke zwembaden op zowel korte als lange termijn. 
In dit artikel worden de volgende onderwerpen behandeld: 

• Wat houdt de Omgevingswet in en wat zijn de recente wijzigingen? 

• Welke invloed en impact heeft dit op jouw onderhoudsplannen in het onderhoud van het zwembad?  

• Hoe kun je je voorbereiden op de nieuwe eisen uit de Omgevingswet?  

• Hoe kan jouw zwembad profiteren van de nieuwe wetgeving die innovatie en duurzaamheid stimuleert? 

• Hoe kan je als gemeente effectief samenwerken met externe stakeholders en voldoen aan de nieuwe eisen? 

Wat is de Omgevingswet? 

In Nederland zijn er regels gemaakt over de ruimtes waarin mensen wonen en werken, de leefomgeving dus. Alles wat je buiten ziet, ruikt en hoort is hierop relevant. In de afgelopen jaren zijn er wetten bijgekomen en dan kan je begrijpen dat met zoveel regels het op een gegeven moment lastig wordt om overzicht te houden. Daarom heeft de overheid besloten om al deze regels te bundelen in één wet en dat is de Omgevingswet die sinds 1 januari 2024 actief is.  

Wanneer krijg ik met de Omgevingswet te maken? 

Zodra je iets wil veranderen in je leefomgeving zoals je huis verbouwen of als ondernemer iets extra’s wil bouwen naast je bedrijfspand, dan krijg je met de Omgevingswet te maken. Maar waar je voorheen goedkeuring nodig had van twintig wetten, is dat nu alleen nog maar de Omgevingswet. Eén wet en dus ook één loket. Stuk simpeler dus.  

Je krijgt ook te maken met de Omgevingswet als iemand iets wil veranderen in joúw leefomgeving, bijvoorbeeld je buurvrouw die haar boom wil omhakken in haar tuin, waardoor jij minder schaduw hebt, of als een bedrijf haar kantoor uitbreidt bij jou in de buurt, waardoor het drukker op de weg is.  

Zwembadonderhoud en de Omgevingswet  

Wat onveranderd is gebleven in de Omgevingswet 

Voor de Omgevingswet had je de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz) en het Besluit hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Bhvbz). Die zijn dus vervangen door de Omgevingswet. 

In de Whvbz en Bhvbz en nu dus Omgevingswet staan belangrijke regels rond hygiëne, veiligheid en milieu. Die lichten we hieronder toe. 

Hygiëne 

De Omgevingswet schrijft regels en wetten voor over waterkwaliteit (o.a. pH-waarde, chloor, troebelheid), preventie van legionella (onderhoud van leidingen, risicoanalyse), reiniging van alle facilitaire voorzieningen / zwembadwater en onderhoud van filter- en circulatiesystemen. Ook zijn er regels die bepalen dat je logboeken moet bijhouden ter controle van de inspectie.  

Veiligheid 

Bezoekers en medewerkers van een gemeentelijk zwembad moeten uiteraard altijd veilig kunnen ontspannen of werken. De regels en wetten in de Omgevingswet gaan over gladde vloeren, vrijhouden van looppaden, waarschuwingsborden, toezicht, bhv, noodvoorzieningen, communicatiemiddelen, constructieve veiligheid en toegankelijkheid voor mindervaliden. 

Milieu 

Het onderhoud van een zwembad kost ontzettend veel geld en is een intensief proces. Duurzaam een zwembad onderhouden met oog voor het milieu is maatschappelijk gewenst, maar dus ook verplicht door de wetten en regels in de Omgevingswet. Deze regels en wetten gaan over: energieverbruik, waterbesparing, lozen van afvalwater, inzet van chemicaliën, beperking geluidsoverlast en duurzaam inkopen van materialen met lange levensduur is in de Omgevingswet geregeld.  

Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) 

De landelijke milieuregels waren voorheen vastgesteld in een aantal oude besluiten zoals het Activiteitenbesluit milieubeheer, delen van het Besluit lozen buiten inrichtingen en het Besluit emissie-eisen stookinstallaties. Deze zijn nu tegelijk met de Omgevingswet opgegaan in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal).

Voor zwembadonderhoud geldt nog steeds dat: alle chemicaliën en parameters in het water en in de lucht goed gecontroleerd moeten worden, de temperatuur continue gemeten moet worden en preventie maatregelen tegen legionella moeten worden getroffen. In de Bal vinden de specialisten in het onderhoud van zwembaden de eisen aan waterbehandeling, periodieke metingen met rapportages en maatregelen bij afwijkingen. 

Omgevingsvergunning of melding 

Wil je je zwembad (ver)bouwen, dan krijg je ook met de Omgevingswet te maken. Afhankelijk van het soort zwembad en wat de precieze werkzaamheden worden, ben je verplicht om een vergunning aan te vragen of een melding. Om te checken of een vergunning nodig is of een melding moet worden gedaan, kun je het speciale loket gebruiken: Digitaal Stelsel Omgevingswet. 

Wat verandert er door de nieuwe regels van de Omgevingswet op zwembadonderhoud voor gemeenten? 

Van middelvoorschriften naar doelvoorschriften in de nieuwe Omgevingswet onderhoud zwembad 

In de oude wet (Whvbz) werd beschreven hoe je een zwembad moest onderhouden. Bijvoorbeeld welke filtertechnieken en desinfectie methoden je kan gebruiken. Dit zijn middelvoorschriften. In de nieuwe Omgevingswet voor zwembaden moet voldaan worden aan doelvoorschriften die voldoen aan het gevraagde kwaliteitsniveau. Wel mag gekozen worden hoe je dat bereikt. Dat betekent dat de exploitant meer verantwoordelijkheid krijgt, maar ook meer vrijheid. Het expertise level van de specialisten die bezig zijn met zwembadonderhoud moet dus hoog zijn.  

Eigen verantwoordelijkheid in het meten en verbeteren van zwembadonderhoud 

In het verleden waren de inspectiediensten proactief in het controleren van zwembad onderhoud en het controleren van de waterkwaliteit. Die verantwoordelijkheid wordt nu bij de exploitant gelegd, die zelf moet monitoren en bijsturen. Een kwaliteitsbeheersplan is in deze nieuwe situatie een eis. De handhaving via periodieke controles vindt natuurlijk nog wel plaats. Belangrijk is dus dat je altijd kan aantonen dat het zwembadonderhoud veilig en hygiënisch is.  

Normen in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) 

Het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) is een belangrijk onderdeel in de Omgevingswet voor onderhoud van zwembaden. Deze regels en normeringen zijn aangescherpt in de nieuwe versie. De normen en regels voor waterkwaliteit (pH, temperatuur, desinfectiemiddelen), filterinstallaties, luchtbehandeling, spoelfrequentie, onderhoudsrapporten en regels bij afwijkingen zijn gewijzigd. Registratie en aantoonbaarheid van het zwembad onderhoud moet nu scherper worden vastgelegd in de logboeken en meetsystemen. Dit moet leiden tot betere rapportages en bijdragen aan de verplichte transparantie van effectief zwembadonderhoud op korte en lange termijn.  

Baas in eigen gemeentehuis 

De gemeente heeft door de introductie van de nieuwe Omgevingswet meer vrijheid gekregen om het eigen omgevingsplan te voorzien van extra regels over het optimaal onderhouden van een zwembad. Denk hierbij aan extra veiligheidseisen, specifieke innovaties of doelstellingen op het gebied van duurzaamheid.  

Omgevingswet en gemeentelijk strategisch assetmanagement 

Toename regierol van de gemeente op prestaties en doelen 

Zoals eerder benoemd krijgt een gemeente meer vrijheid om eigen doelen op te nemen in haar lokale omgevingsplan. Daarom moet het beheer van zwembaden nu duidelijke en meetbare (SMART) doelen opstellen, bijvoorbeeld voor veiligheid en duurzaamheid. Ook moeten de resultaten goed worden gemeten en gedeeld met alle betrokken partijen. Het gaat dus niet alleen meer om zwembadonderhoud, maar ook om het sturen op waarde en prestaties. 

Aantonen van risico’s en onderbouw van keuzes in het onderhoud van zwembaden 

Wat ook verandert is de openheid en bestuurlijke verantwoording in de huidige strategie van gemeentelijk assetmanagement. De gemeente, die zowel eigenaar als beheerder is, moet volgens de Omgevingswet duidelijk laten zien waarom er bepaalde keuzes worden gemaakt voor het onderhoud, de vervanging of de renovatie van een zwembad. 

Het beheer moet dus goed onderbouwd zijn met een analyse van alle risico’s en doelen. Dat gebeurt via duidelijke KPI’s (meetpunten), een goed verzorgde scenarioplanning, en een meerjarenonderhoudsplan (MJOP) met een overzicht van alle mogelijke scenario’s. Zo kunnen de plus- en minpunten van alle verschillende keuzes goed worden vergeleken.

De assetmanager (degene die het beheer doet) kijkt dus niet alleen naar hoe je technisch een zwembad onderhoudt maar ook naar bredere vraagstukken zoals: 

• Hoe het zwembad zich verhoudt tot andere maatschappelijke voorzieningen 

• Wat het zwembad bijdraagt aan de gezondheid en sociale doelen van de gemeente 

• Hoe de gekozen KPI’s passen binnen de duurzaamheidsstrategie van de gemeente 

• En natuurlijk: hoe de kosten en opbrengsten in balans zijn 

Duurzaamheid en innovatie in zwembadonderhoud 

De nieuwe Omgevingswet legt meer nadruk op duurzaamheid en innovatie bij zwembadonderhoud dan de oude wet (Whvbz).  Voor zwembadbeheerders betekent dit dat duurzame keuzes en nieuwe technologieën niet alleen gewenst zijn, maar ook vanuit de wet en het beleid steeds vaker verplicht zijn. Gemeenten moeten hierbij zich ook aansluiten bij de Nationale Klimaatdoelen. 

Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen twee belangrijke onderdelen (pijlers). 

Pijler 1: Energiebesparing en duurzaam zwembadonderhoud 

Deze pijler gaat over het zuinig en milieuvriendelijk onderhouden van een zwembad. De gemeente is hierbij verplicht om rekening te houden met energieverbruik en het milieu.

Voorbeelden hiervan zijn: 

• Warmteterugwinning (WTW): hergebruik van warmte 

• Zonne-energie via zonnepanelen 

• Klimaatbeheersing door zuinige systemen 

• Goede isolatie van het gebouw 

• Energiezuinige verlichting 

• Domotica: slimme systemen in het gebouw) 

• Slim en zuinig onderhoud van zwembadwater en schoonmaak 

• Elektrische waterpompsystemen met variërende snelheden 

Pijler 2: Innovatie en slim zwembadonderhoud 

De tweede pijler gaat over het gebruik van innovatieve technologieën om het onderhoud van zwembaden slimmer, efficiënter en meer digitaal te maken. De Omgevingswet geeft gemeenten meer vrijheid om zulke innovaties toe te passen.

Voorbeelden zijn: 

• Internet of Things (IoT): slimme sensoren die gegevens meten 

• Automatische doseringssystemen 

• Digitale logboeken & dashboards voor betere compliance 

• Predictive maintenance (voorspellend onderhoud) met behulp van A.I. 

• Gebouwbeheersystemen (GBS) om dingen centraal te regelen 

SRO’s expertise in zwembadmanagement onder de nieuwe wetgeving  

NV SRO is specialist in het gemeentelijk zwembadonderhoud. Wij zijn actief in de provincies Utrecht en Noord-Holland. Het technisch team zorgt samen met gemeenten en vakinhoudelijk specialisten al jaren voor een veilig, duurzaam en innovatief zwembadonderhoud zodat gasten optimaal kunnen zwemmen. 

Het aanpassen aan en volgen van de nieuwe regels uit de Omgevingswet is daarbij een belangrijk onderdeel. Peter Woelders, Projectleider Vastgoed Service & Onderhoud, is één van de experts op het gebied van zwembadonderhoud binnen SRO. 

Interview met Peter Woelders 

Voor hoeveel zwembaden ben jij verantwoordelijk?
“In totaal is ons team in meer of mindere mate verantwoordelijk voor 12 á 13 locaties. Bij deze locaties beheren wij de water en luchtkwaliteit. Verder zijn wij medeverantwoordelijk voor de uitvoering van het planmatige en het meerjarenonderhoud.” 

Hoe groot is het team dat verantwoordelijk is voor het onderhoud van zwembaden?
“Ons team bestaat uit 11 specialisten in de provincies Utrecht en Noord-Holland. 

Hoe vaak moet een zwembad onderhouden worden?
“Het onderhoud aan een zwembad is een doorlopend proces. Dat wil zeggen dat onderhoud en vervangingen tijdig plaats moeten vinden. Uitval van installaties resulteert vrijwel altijd tot tijdelijk sluiten van zwemzalen en of baden. Dit moeten wij natuurlijk altijd voorkomen.”

Hoeveel onderhoud is er een zwembad en wat komt erbij kijken?
“In een zwembad heerst een agressief klimaat vanwege het aanwezige chloor, zout, hoge temperatuur en luchtvochtigheid. In het water zit een minimale hoeveelheid chloor zout en zuur of loog. Hierdoor wordt alles wat in contact komt met het water en/of de lucht versneld aangetast. Dit resulteert in een verkorte levensduur van delen van het pand en de aanwezige installaties. Het opstellen van een meerjarenonderhoudsplanning (MJOP) voor een zwembad is dan ook niet te vergelijken met dat van een regulier pand (maatwerk).”

Hoe weet ik of de waterkwaliteit in een zwembad goed is?
“De waterkwaliteit wordt continu gemonitord en dagelijks nagemeten. Verder wordt er elke maand en kwartaal verplicht een aantal parameters bemonsterd. Deze worden door een gerenommeerd laboratorium geanalyseerd en beoordeeld. De lucht wordt jaarlijks op de minst gunstige plek in het bad gemeten en beoordeeld op het gehalte aan trichlooramine.”  

Wat betekent de aanpassing van zwembadbeheer en -onderhoud door de nieuwe Omgevingswet voor jou in de praktijk?
“Dit betekent dat de basis op orde moet zijn. Alle installaties moeten optimaal functioneren, conform de uitgangspunten van het ontwerp. Beheerwerkzaamheden moeten nauwkeurig en volgens protocol worden uitgevoerd. Het tijdig onderhouden en vervangen van de installaties is nu nog belangrijker geworden. Eventuele fouten in het ontwerp of bij de bouw van een zwembad kunnen van grote invloed zijn op de nieuwe parameters die worden bemonsterd op basis van de nieuwe Omgevingswet.  

Hoe lang duurt het om een zwembad aan te passen zodat het voldoet aan de nieuwe Omgevingswet?
“Dit is geheel afhankelijk van de leeftijd, het ontwerp en de uitvoering van het zwembad. Wat ook invloed heeft is het onderhoud, de hygiëne en de kwaliteit van de installaties. Elke zwembadinstallatie en bad situatie is tenslotte anders. Het gaat hier om maatwerk oplossingen.” 

Wat zou er volgens jou beter kunnen in hoe zwembaden worden meegenomen in de plannen van de gemeente voor de omgeving?
“Hierbij houd ik het graag op mijn eigen vakgebied. Wat mij betreft mogen zaken als duurzaamheid en circulariteit explicieter mee worden genomen in de omgevingsvisies. Verder zou ik graag zien dat er een aparte norm/methodiek wordt opgesteld voor het opstellen van een MJOP van een zwembad. Hiermee kunnen toekomstige knelpunten in financiën of veiligheid worden voorkomen.”